Hîve Hanlığı (1512-1920)
Hive Hanlığı, 1512 yılında, Şîbanî ailesinden İl-Bars tarafından kuruldu. Daha önce bu bölgede Harezm 1510'da Özbeklerden Safevîlere geçti. Safevîler merkezlere Şiî valiler yerleştirmişlerdi. Halk bunlara isyan etti ve ayaklanmayı idare eden İl-Bars, Ürgenç şehri merkez olmak üzere bir hanlık kurdu.
İl-Bars, 1525'te vefat etti. Onun soyundan gelen hanlar ülkeyi, Kalmuklara ve Özbeklere karşı korudular. 1619 yılında kuraklığın sebep olduğu ekonomik sıkıntı yüzünden Ürgenç merkez olmaktan çıktı ve Hive şehri başkent oldu.
Çağatay Edebiyatının en güzel örneklerinin verildiği merkezlerden bir Hîve'dir 1643-1663 yılları arasında hüküm süren Hîve hükümdarı Ebül Gazi Bahadır Han, aynı zamanda büyük bir tarihçidir. "Şecere-i Türk"ve "Şecere-i Terakime" adlı eserleri meşhurdur. Bunlar, Türk ve Türkmen tarihi ile ilgili eserlerdir ve Türkolojinin ana kaynakları arasında yer alırlar.
Ebül-Gazi Bahadır Han'ın oğulları zamanında da Hîve bir ilim merkezi olmaya devam etti. Fakat askerî bakımdan güçlü değildi. Nadir Şah zamanında İran'a bağlı kalarak varlığını sürdürdü. 1783'te Rus himayesini kabul etmek zorunda kaldı.
Hive tahtında 1804'e kadar Harezm hanları bulunmuştu. Bunların sonuncusu olan III. Ebül-Gazi Bahadır Han' dan sonra hanedan değişti ve yeni hanedanı Kongratlar kurdu. Kongratların ilk hükümdarı, Mehmed Emin İnak'ın torunu İl-Tüzer Bey'dir.
İl-Tüzer'in yerine geçen kardeşi Mehmet Rahim Han zamanında (1806-1825), Aral Gölü dolaylarında bir hanlık kurmuş olan Karakalpaklar'ın ülkesi de Hîve Hanlığı'na katıldı. Fakat artık Türk hanlıkları tam bağımsız değildiler. Ruslar baskılarını artırıyordu.
Komünist ihtilâlinden sonra hanlık kaldırıldı. Son Hîve hükümdarı Moskova'ya götürüldü ve orada öldürüldü. 1924'de Hîve hanlığı'nı Türkmenistan, Özbekistan ve Karakalpkistan arasında paylaştırarak ortadan kaldırdılar.
