Hazar İmparatorluğu

Sibir Türkleri'nin ve bazı Göktürk boylarının devamı olan Hazarlar, Göktürk birliği döneminde Göktürklerin Batı kanadını oluşturmaktaydı. Göktürklerin yıkılmasından sonra bağımsızlaştı. 7. yy ile 10. yy arasında Hazar denizi ile Karadenizin kuzeyinde egemenlik kurdular.

Halife Osman'ın başında bulunduğu Araplarla ve Sasanilerle savaş yaptılar. İmparatorluk doğudan gelen Peçenekler sebebiyle zayıfladı ve Rus Knezliği tarafından yıkıldı.

Egemenlik alanı

Kapladığı Alan: Kırım, Kafkasya, Dinyeper, Don, Volga arası.

Din

Hazarların dini çok tartışmalı bir konudur. Yakın zamanlara kadar sadece yönetim kademesinin ve soyluların Museviliği benimsediği inancı hakimdi. Ancak son dönemlerde yapılan kazılar, ölü gömme geleneklerinin değişmesinden, Museviliğin Hazarlarda sanıldığından çok daha yaygın bir din olduğu inancının yerleşmesine katkıda bulunmuştur.

Hazar Kağanlığı halkının bir kısmı batıdaki Bulgarların etkisiyle hristiyanlığı, bir kısmı güneydeki ülkelerin etkisiyle müslümanlık ve museviliği benimsediler.

Bulan Kağan zamanında museviliği benimseyen Hazarların bir kısmı Gorgios Kağan zamanında hristiyanlığı benimsediler. Bizans ile sıkı ilişkiler geliştiren Hazarlar karşılıklı kız vermelerle Bizans sarayıyla akrabalık bağları kurdular. Arapların Kafkasya'da ilerlemelerini engelleyerek hristiyanlığın kuzeyden çevrilmesini engellediler.

Hazarlar bunların haricinde Slav'ların farklı dinleri de dahil birçok dini bünyelerinde barındırdılar.

 Siyasi tarih 

Hazarlar bağımsızlaştığında en yakın müttefiki Bizanstı. Bizans ile siyasi ve askeri ilişkiler geliştirildi. Sasani -Bizans mücadelesinde Bizansın yanında yer alan Hazar devleti, Bizans kayıtlarına göre 629'da Tiflis'i aldılar. Bu sebeple Sasanilerin Kafkasya'daki nüfuzu yok oldu."

630 yılında tamamen bağımsızlaşan Hazar devleti, Hazar- Bizans hükümdar aileleri arasında evlenme dönemi başladı. II. Justiyanos ve V. Konstantinos, hazar prensesleriyle evlendiler.

665 yılında Kazan Türklerinin kurduğu Büyük Bulgar Devleti'nin yıkılmasıyla Dinyesper'e kadar olan topraklar Hazarlara katıldı. Bu tarihte Sasanileri yıkan müslüman Araplar, Halife Osman ve Emeviler döneminde Hazarlarla şiddetli savaş verdiler. Bazı dönemlerde Araplar Kafkas içlerine kadar geldiler. Abbasiler döneminde geri çekildiler.

7. ve 9. yüzyıllar arasında güçlü ordusuyla ve Bizansla iyi münasebetleri nedeniyle bu dönem "Hazar Barış Çağı" olarak adlandırılır. Bu dönemde ticaret ilişkisiyle ülkede musevilik yayıldı. Bizans ilişkisiyle hristiyanlık, abbasilerle de müslümanlık halk arasında yayıldı. Dini hoşgörü ön plana çıkarıldı.

Kafkaslarda zenginleşen Hazar devleti, Bulgarları yıkarak ortaya çıkan Rus Kiev Knezliğini de ticaret yoluyla kalkındırdı. Macarların ortaya çıkışında da Hazarların etkisi vardır.

Hazar ordusunda ücretli askerliğin yaygın hale gelmesi ve itaatin gittikçe azalması orduyu güçsüzleştirdi. Bu durumdan yararlanan Rus Kiev Knezi başkent İtil ve Kafkasya'ya akın düzenledi ve Hazarları yok etti.

Doğudan gelen Peçeneklere karıştılar.

Hakanları

Kurucusu ve en büyük hükümdarı Hakan Yusuf'tur.

 Türk ve dünya tarihi açısından Hazarlar 

• Karadenizin kuzeyi ve Kafkasları Türkleştirdiler.
• Hükümdar ve yönetim kesiminin sonradan Musevilik dinini seçtiği tek Türk kavmidir.
• Dini hoşgörü egemen bir yapı oluşturdular.
• Göktanrı dini dışında olmalarına rağmen Türklüklerini kaybetmediler, asimile olmadılar.
• Araplarla ilk karşılaşan Türk devletidir.
• Hazar Denizi'ne isimlerini verdiler.
• Ruslar devlet örgütlenmelerinde ve ticarette Hazarları örnek almışlardır.